مریم شمالیان- شیرازنوین
shomalianm@gmail.com

معاون اداره‌کل میراث فرهنگی فارس گفت: قلعه ایزدخواست، شاخص‌ترین اثر ایزدخواست است که پروپوزال ثبت جهانی آن و مستندنگاری‌های لازم در حال پیگیری است؛ امیدواریم امسال بتوانیم پرونده ثبت جهانی آن را آماده کنیم و در موضوع ثبت جهانی ۵۶ کاروان‌سرای ایرانی هم نام کاروان‌سرای ایزدخواست از فارس در این فهرست قرار گرفته تا در صورت تأیید به ثبت جهانی برسند. استان فارس دارای آثار تاریخی متعددی است و در این میان شهر تاریخی ایزدخواست با جای دادن یک قلعه خشتی بزرگ که چیزی از ارگ بم کم ندارد، نگین ارزشمندی است که باید مورد توجه ویژه قرار بگیرد. قلعه ایزدخواست، قلعه‌ای بی‌همتا و نفوذناپذیر است که به دوره ساسانی تعلق دارد که در جنوب شرقی ایزدخواست واقع شده است. شهر باستانی ایزدخواست، برخلاف ظاهر فعلی خود که بی‌آب و علف و متروکه است، روزگاری شهری بزرگ و دژی مستحکم درون خود داشته که سبب شده بود این مکان به یک قطب مهم تبدیل شود؛ قدمت این شهر باستانی به دوران ساسانی برمی‌گردد؛ البته بنا‌هایی از دوران صفوی هم در آن وجود دارد. قلعه ایزدخواست، اولین بنای خشتی چندطبقه است که وسعت زیاد آن موجب شده تا با ارگ بم قابل قیاس باشد؛ بعد از ارگ بم، قلعه ایزدخواست بزرگ‌ترین قلعه خشتی جهان است.
این قلعه بزرگ و بی‌نظیر خوشبختانه تا به امروز سالم باقی مانده و هنوز شکل ظاهری بکر و دست‌نخورده خود را حفظ کرده است.
 داستان یک قلعه نفوذناپذیر 
قلعه ایزدخواست دارای نحوه ساخت و معماری خاصی است، اما مهم‌تر از آن، مکان قرارگیری آن بوده که بسیار هوشمندانه و عالی انتخاب شده است؛ قلعه روی ارتفاعی حدود پنج تا پانزده متری قرار دارد و تنها قسمت غربی، ارتفاعی هم‌سطح زمین دارد که باعث می‌شد دشمنان قادر به نفوذ به آن نباشند و حتی مجهزترین سلاح‌های جنگی آن زمان نیز قادر نبودند که به این قلعه خشتی زیبا و عظیم نفوذ کنند و تنها کافی بود تا سربازان از ضلع غربی قلعه دفاع کنند؛ به همین دلیل قلعه ایزدخواست را قلعه‌ای غیرقابل نفوذ در طول تاریخ به شمار می‌آورند.
در گذشته و پیش از آسیبی که در حال حاضر به قلعه وارد شده، پلی متحرک در این قسمت قرار داشت؛ سربازان در مواقع جنگ پل متحرک را بالا می‌کشیدند و به این ترتیب اجازه ورود هیچ‌کس به قلعه داده نمی‌شد؛ از نظر امنیت و سیستم دفاعی، قلعه ایزدخواست در مقام بسیار بالایی قرار داشته است؛ در حال حاضر سردر قلعه و پل متحرک به صورت کامل نابود شده و جای خود را به پل ثابت قدیمی و سردری ساده داده است.
 قلعه‌ای به سبک خانه‌های ماسوله
قلعه ایزدخواست از چوب و کاهگل ساخته شده و دلیل استفاده از کاهگل و چوب، سبک شدن وزن سازه است؛ ساخت این قلعه مشابه خانه‌های شهر ماسوله است و سقف هر خانه، حیاط خانه بالایی محسوب می‌شود و به این ترتیب تنها طبقه پنجم، پشت‌بام مستقلی برای خود داشته است. در بیرون از قلعه، روزگاری کشاورزی می‌کردند و مردم در آن زمان با نگاه کردن از پنجره خانه خود می‌توانستند مزارع کشاورزی را ببینند و در واقع فضای ساخت این شهر بسیار زیبا، مهندسی و هوشمندانه بوده است. در قلب قلعه هم یک آتشکده وجود دارد که پس از ظهور اسلام، این آتشکده تبدیل به مسجدی زیبا شد؛ در نزدیکی قلعه ایزدخواست دو بنای تاریخی دیگر وجود دارند که یکی از آنها کاروان‌سرای شاه‌عباسی مشهور و دیگری پل صفوی است که پل صفوی برای عبور از رودخانه ایزدخواست و کاروان‌سرای شاه عباسی مکانی برای استراحت مسافران خسته بوده است.
در خصوص این موضوع که آیا مرمت‌هایی برای آثار تاریخی ایزدخواست و به‌ویژه قلعه ایزدخواست به انجام رسیده، با معاون اداره‌کل میراث‌فرهنگی فارس به گفت‌وگو نشسته‌ایم:
محمدتقی قلعه‌نویی، معاون اداره‌کل میراث فرهنگی فارس با اشاره به قدمت تاریخی ایزدخواست در گفت‌وگو با خبرنگار ما می‌گوید: در ایزدخواست به لحاظ گردشگری و آثار تاریخی تنوع خوبی داریم که آثار تاریخی مربوط به دوره ساسانی و صفوی هستند.
وی در پاسخ به این سؤال شیرازنوین که آیا مرمت‌هایی در سال‌های اخیر برای آثار تاریخی ایزدخواست به انجام رسیده است، عنوان می‌کند: مرمت‌ها به طور مستمر انجام می‌شود، اما با وجود پیگیری‌های شهرستانی و در نظر گرفتن اعتبارات ملی و استانی، از آنجا که حجم و تعداد آثار در ایزدخواست بالاست، کافی نیستند و به اعتبارات بیشتر نیاز است. قلعه‌نویی در خصوص کاروان‌سرای ایزدخواست بیان می‌کند: پس از واگذاری کاروان‌سرای ایزدخواست به بخش خصوصی، مرمت آن با سرعت مطلوب‌تری جلو رفت و مرمت عمده آن تمام شد و با مساعدت اداره‌کل میراث فرهنگی هم پروانه بوم‌گردی برای آن صادر شده و مدتی است به عنوان بوم‌گردی فعال است. او در ادامه درمورد اقدامات انجام شده در خصوص قلعه ایزدخواست نیز عنوان می‌کند: ۲ فاز مطالعات و پژوهش در آن به انجام رسیده است. در قلعه، انجام کار دشوارتر است، چون بنا خشتی است و آسیب‌هایی در پی فرسایش خاک داشته و با وجود انجام ۲ فاز مطالعه، باز هم به انجام مطالعه نیاز دارد. قلعه‌نویی ادامه می‌دهد: هرساله با اعتبارات وزارتخانه مرمت‌هایی انجام می‌شود؛ مثلاً برای تثبیت بنا در ۲ ضلع دیوارهای قلعه در سنوات گذشته جداره‌سازی شده که موجب شد در پی فرسایش، فرو نریزد. وی اضافه می‌کند: حجم کار از سمت رودخانه ایزدخواست زیاد است و به یک گروه علمی برای ورود به آن نیاز داریم و ایجاد پایگاه مجموعه ملی ایزدخواست برای انجام نظارت‌ها هم ضروری است. قلعه‌نویی تصریح می‌کند: چون حجم کار در این قلعه زیاد است، اعتبارات تخصیصی کافی نبوده و در این زمینه به توجه در سطح کلان کشور نیاز است. این مقام مسئول می‌افزاید: وزارتخانه و اداره کل میراث فرهنگی استان نهایت تلاش خود را داشته و شهرداری ایزدخواست هم کمک خوبی در خصوص تأمین تجهیزات برای مرمت‌ها داشته است.
 کاروان‌سرای ایزدخواست در مسیر ثبت جهانی
او در بخش دیگری از سخنان خود هم به موضوع ثبت جهانی ۵۶ کاروان‌سرای ایرانی در کل استان‌های کشور اشاره کرده و می‌گوید: این لیست تهیه شده و بازدیدهایی هم انجام شده و کاروان‌سرای ایزدخواست به عنوان تنها کاروان‌سرا در فارس پذیرفته شده و منتظر نتایج نهایی در این خصوص هستیم تا در صورت تأیید، این کاروان‌سراها به ثبت جهانی برسند. قلعه‌نویی عنوان می‌کند: لازم به ذکر است که قلعه ایزدخواست، شاخص‌ترین اثر ایزدخواست است که پروپوزال ثبت جهانی آن و مستندنگاری‌های لازم در حال پیگیری است. امیدواریم امسال بتوانیم پرونده ثبت جهانی آن را آماده کنیم. او تأکید می‌کند: این قلعه از ارگ بم چیزی کم ندارد و بازدید از آن برای گردشگر خارجی بسیار جالب است. مسیر مصوب گردشگری برای مسیری که این قلعه در آن واقع شده، نداریم، اما پیگیر هستیم که به عنوان مسیر گردشگری تعریف و تدوین شود.
قلعه‌نویی می‌گوید: اکثر شرکت‌های گردشگری در حد یک بازدید و توقف این قلعه را در مسیر بازدیدهای خود قرار می‌دهند، اما به اندازه شیراز و اصفهان، بازدید از آثار گردشگری و این قلعه در ایزدخواست مورد توجه قرار نگرفته است؛ البته در بحث زیرساخت‌ها هم باید به‌گونه‌ای عمل کنیم تا توان ارائه خدمات را با هدف گردشگرپذیری افزایش دهیم. او در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به تلاش برای تقویت اشتغال‌زایی در ایزدخواست اظهار می‌کند: در این سال‌ها سعی شده تا با تغییر کاربری در بناهای قدیمی غیرثبتی برای تقویت اشتغال این منطقه اقدام کنیم. همچنین ایزدخواست در حوزه گردشگری مذهبی و گردشگری طبیعی ظرفیت‌های خوبی دارد و امیدواریم با تخصیص اعتبارات، مرمت آثار افزایش یابد. برای سفر آینده استانی ریاست‌جمهور از طریق اداره‌کل میراث فرهنگی استان رایزنی‌هایی انجام شده تا اعتبارات بیشتری جذب کنیم.